Onder de loep | Antidepressiva met Peter Hanneman: 'Hulp draait om maatwerk'

Peter Hanneman was voorheen psychiater, nu werkzaam als vrijgevestigde arts/psychotherapeut.

Hij was werkzaam als psychiater vanaf 1981 en begonnen als kinderpsychiater. Van 1986 tot 2006 was hij opleider sociale psychiatrie. Hij is werkzaam geweest in de crisisdienst en in kliniek. Bij RINO amsterdam verzorgt hij de cursus Psychopathologie en Psychofarmacologie.

Op je docentpagina lezen we dat je tijdens je medicijnstudie altijd al het plan had om psychiater te worden? Wat trok je destijds aan dit beroep?
In de geneeskunde kun je allerlei kanten op en de somatische kant vond ik ook interessant, chirurgie of huisartsengeneeskunde. Ik had in die tijd college van professor Kuiper, dat was de hoogleraar Psychiatrie. Dat boeide me, dat vond ik heel interessant. Dit was het college dat ik nooit wilde overslaan. En toen dacht ik: dan moet ik dit ook gaan doen. Het paste bij me.

Bij RINO amsterdam geef je de cursus Psychopathologie en Psychofarmacologie. Waarom is het belangrijk voor niet voorschrijvende ggz-hulpverleners om deze cursus te volgen?
Als POH word je regelmatig geconfronteerd met diagnoses die je niet zelf stelt. En dan denk je: wat betekent dat nou? En omdat sommige mensen leven naar hun diagnose is het goed te weten wat de betrekkelijkheid is van zo'n etiketje dat er opgeplakt wordt.

Psychofarmaca zijn vaak een onderdeel van de behandeling en worden veel voorgeschreven. De behandelaar moet iets weten van de werking maar ook van de bijwerkingen, dat is een belangrijk gespreksthema in de behandeling

Alleen artsen schrijven medicatie voor. Hoe kom je dan tot het besluit om door te verwijzen naar een huisarts of psychiater? Hoe merk je dat een cliënt baat zou hebben bij antidepressiva?
Als je merkt dat het gesprek heel moeizaam en niet vlot verloopt. Als we het over een depressie hebben: dat de depressie zo diep is dat mensen eigenlijk nauwelijks meer goed kunnen praten, nadenken, contact maken. Soms merk je dat je meer moet doen dan alleen een luisterend oor bieden, zeker bij ernstige vitale symptomen: niet meer slapen, eten of aan zelfmoord denken, dan moet je doorverwijzen.

Leer je dat ook in de cursus?
In de cursus leer ik je op wat voor moment je moet ingrijpen en je een cliënt moet doorverwijzen om antidepressiva voorgeschreven te krijgen. Ons doktersprotocol schrijft als beste behandeling pillen en praten voor. Pillen helpen niet altijd maar praten ook niet. Belangrijk om dat te kunnen signaleren

Via populaire media lezen we steeds vaker negatieve berichten over antidepressiva, is dat terecht?
Die antidepressiva worden ook voorgeschreven aan mensen die het beter niet kunnen krijgen. Je hoeft niet iedereen die af en toe somber is en het leven even niet ziet zitten het label ‘depressie’ te geven. Dat kan ook iets heel anders zijn. Dus voor die mensen is het jammer als ze dan toch beginnen aan antidepressiva. Zo’n 80% van de antidepressiva wordt voorgeschreven door huisartsen en je kunt wel afvragen of ze wel de juiste diagnose gesteld hebben.

Als je langdurig antidepressiva hebt gebruikt en je merkt dat het helpt, is afbouwen lastig. Dan denk je: als ik stop met die pillen, dan kan het weer terugkomen. Ook merk je bij het afbouwen dat je lichaam gaat protesteren, je kan je niet lekker gaan voelen. Het zijn geen snoepjes die je zomaar moet geven. Je moet er voorzichtig mee omgaan.

Zo'n 1,2 miljoen Nederlanders slikken antidepressiva. Dat lijkt ontzettend veel. Hoe kijk jij tegen dat cijfer aan?
Er zijn veel diagnoses waarbij er antidepressiva voorgeschreven kan worden. Bij ernstige angststoornissen kan het heel goed helpen. Bij de groep van mensen die depressief zijn, is er een groep die het echt nodig heeft en een groep waarvan ik denk dat die het niet voorgeschreven had moeten krijgen.

Hier is ook een boek over geschreven: De depressie-epidemie. Als het leven even tegenzit dan wordt al heel snel het etiketje ‘depressie’ gegeven. Ik denk dat we ook als mensen moeten bedenken dat het leven gewoon af en toe tegenzit. Dat hoort erbij en is niet altijd een reden voor medicatie. Het hangt ook erg van de huisarts af of de cliënt uiteindelijk met een recept de deur uit gaat. Daar kun je je wel zorgen over maken, dat dat soms te makkelijk gaat.

Is de cursus dan ook geschikt voor huisartsen?
De cursus die ik nu geef is voor mensen die daar wat van willen weten, bijvoorbeeld de POH. Huisartsen kunnen ook zeker aansluiten, maar zullen dat minder snel doen vanwege hun eigen opleidingscircuit. De cursus is voor mensen die niet medisch geschoold zijn, maar wel in de ggz werken en met dit soort problemen geconfronteerd worden. Dit kunnen ook coaches zijn.

Voor cliënten kan de stap om met antidepressiva te beginnen erg hoog zijn. Hoe kan een hulpverlener die stap kleiner maken?
Het voorschrijven van medicijnen is een proces tussen de hulpverlener en de hulpzoekende. Je moet als hulpzoeker een beetje vertrouwen hebben in de hulpverlener en geloven dat wat diegene zegt aansluit bij jou. Er is onderling vertrouwen nodig bij het beginnen met medicatie. Je moet elkaar horen en begrijpen. Je moet ook willen horen wat de ander zegt.

Waar dient een hulpverlener rekening mee te houden als zijn/haar cliënt net met antidepressiva begint? Wat is belangrijk in de begeleiding van iemand die net met medicatie begint?
Mensen gaan bijvoorbeeld meer eten, hebben geen zin meer in seks hebben of worden er sloom van. Er kunnen allerlei bijwerkingen zijn en daar moet je als hulpverlener heel open over zijn. Je moet eerlijk zeggen dat een pil zonder bijwerking helaas niet bestaat. Over het algemeen gaan die wel weer weg als je het middel wat langer gebruikt, maar als het te erg wordt, dan moeten we iets anders bedenken. Het moet een hulpmiddel zijn en geen straf. Het moet niet de problemen groter maken. Je moet kritisch blijven kijken of het middel wel bij de cliënt past.

Ik kan me heel goed herinneren dat ik cliënten heb gehad die met een bepaald middel niet uit de voeten konden, maar met een ander middel wel. Een belangrijke oplossing voor psychische problemen is dat je onder ogen ziet dat je die problemen hebt en dat ze kunnen terugkeren. Daar moet je je bewust van zijn. Als hulpverlener moet je na het afbouwen mensen helpen met het zien aankomen ervan, wat de symptomen zijn en kan er dit keer een andere oplossing bedacht worden in plaats van medicatie?

Het kan gebeuren dat een cliënt wil stoppen, maar dat dit niet lukt. Waar zie je dat cliënten tegenaan lopen?
Bij angststoornissen werkt medicatie heel goed en als je er dan mee wil stoppen, dan zie ik dat mensen vaak bang zijn dat de angst weer terugkomt. Ze zijn bang dat de angst weer terugkeert en dat alles wat ze bereikt hebben weer verdwijnt.

Hoe kan een hulpverlener het afbouwen iets makkelijker te maken?
Juist als je iemand een hand toesteekt om ‘m uit de put te trekken, dan moet je blijven vasthouden. Je moet stevig blijven vasthouden en zeggen dat je gaat helpen. Maar als je zegt dat je maar vijf sessies hebt en het daarna afgelopen is, is dat geen succesvol strategie, dat gaat niet gaat werken. Ook het afbouwen vraagt van zowel de cliënt als hulpverlener vertrouwen in de kracht van de relatie. De cliënt moet weten dat ie geholpen wordt als diegene besluit af te bouwen en te stoppen.

En hulp draait om maatwerk. De een wil gewoon praten, de ander wil advies of kunnen bellen als er wat is.

Wat zou je willen zeggen tegen de mensen die twijfelen of ze deze cursus willen volgen?
Ik merk dat mensen die met zo’n cursus beginnen vaak denken dat het een saai onderwerp is, maar dat is het helemaal niet! Het is leuk en leerzaam om te leren hoe je dingen herkent bij mensen, hoe je ermee om kunt gaan en wat voor impact het heeft in iemands leven.

Peter Hanneman is docent bij RINO amsterdam en verzorgt de cursus Psychopathologie en Psychofarmacologie.