“Met de transactionele analyse kom je op een dieper niveau met je cliënt”

“Ik ben ervan overtuigd dat je als hulpverlener via de therapeutische relatie mensen kan helpen om meer greep op hun leven te krijgen. Dat geeft voldoening: te zien dat mensen zelf een andere koers inslaan waardoor ze met minder stress en meer plezier kunnen leven.” Aan het woord is docent en psychiater Moniek Thunnissen. Elke hulpverlener weet dat de therapeutische relatie het belangrijkste instrument is voor verbinding en verandering. Maar hoe doe je dat: werken met en in de therapeutische relatie?

Waar loopt een potentiële deelnemer aan deze cursus tegenaan, waardoor het relevant is om deze cursus te volgen?
“In een behandeling is de therapeutische relatie altijd belangrijk. Hoe ingewikkelder de problematiek van de patiënt, des te belangrijker is de therapeutische relatie. Als patiënten in hun dagelijks leven vastlopen in relaties, dan lopen zij ook vast in de relatie met de therapeut. Vroeger zagen we dat als weerstand. Nu zien we dat als iets waarmee we kunnen werken. Het is belangrijk dat we naast het cognitief niveau ook het gevoelsniveau betrekken in de behandeling. Pas als de patiënt het écht doorleefd heeft, de boosheid en het verdriet over wat er vroeger niet is geweest, kun je rouwen en een punt zetten. Pas dán kun je de volgende stap zetten. Dit kun je bereiken door te investeren in de therapeutische relatie.”

Wat houdt het in: ‘werken in en met de therapeutische relatie’? Hoe doe je dat?
“Dat is een hele belangrijke vraag en daar gaat het over in de cursus. Het gaat om de wisselwerking tussen patiënt en therapeut, bijvoorbeeld: de patiënt legt het probleem op tafel. De therapeut geeft vervolgens tips, waarop de patiënt reageert met ‘dat heb ik al geprobeerd’. De therapeut voelt zich dan ontmoedigd. Ze voelen zich wederzijds niet begrepen en er komen fricties in de relatie. Het is goed als de therapeut dan stilstaat en aankaart wat er gebeurt: ‘stop even. Ik wil kijken wat er tussen ons gebeurt. Ik voel me gefrustreerd en word van binnen boos op jou omdat jij niet echt luistert. Mijn boosheid is misschien ook een weerspiegeling van hoe jij je voelt in ons contact. Zou dat kunnen kloppen?’ Zo krijg je een ander gesprek. Als de patiënt dan aangeeft: ‘niemand luistert naar mij, en jij ook niet,’ dan kom je op het gevoelsmatige niveau. Vraag dan door: ‘vertel eens, waar ervaar je dat hier tussen ons? En vroeger ook al? Wanneer en waar  in je leven gebeurde dat?’ Als de patiënt heeft besloten dat hij of zij niet belangrijk is, dan schuurt dat in alle relaties die hij aangaat. Dan verwacht hij of zij niet echt meer iets van mensen. Als je zo de ervaringen van de patiënt kan bespreken binnen het hier en nu van de therapie, kom je op een dieper niveau met elkaar. Daarmee kan de patiënt een nieuw besluit nemen: ik ben wél de moeite waard, ik heb wel iets te vertellen.”

Welke concepten leer je tijdens de cursus?  
“De Transactionele Analyse (TA) geeft een aantal concepten die concreet, toepasbaar én diepgaand zijn, en waarmee je kan analyseren wat er gebeurt tussen jou en je patiënt: egotoestanden, dramadriehoek en Spel en strooks. Als een behandeling vastloopt, is dat vaak een herhaling van oude patronen van de patiënt en vaak ook van de therapeut. De therapeut stapt in de Reddersrol en de patiënt in de Slachtofferrol. Na verloop van tijd veranderen die rollen: de therapeut gaat zich ergeren en wordt Aanklager, en de patiënt blijft Slachtoffer, of de patiënt wordt boos op de therapeut en wordt Aanklager, terwijl de therapeut dan in de rol van Slachtoffer gaat. Vanuit het concept egotoestanden zit de therapeut vaak in de rol van  Ouder en de patiënt in de Kind-rol. Dan is het nodig dat je stilstaat en je afvraagt: wat heeft de patiënt nodig? Wil hij eindeloos verzorgd worden of wil hij aandacht en erkenning voor zijn verhaal zodat hij daarna de Slachtofferrol kan loslaten? Uiteindelijk wil je dat de patiënt de stap zet naar het nemen van eigen verantwoordelijkheid en autonomie. Vraag wat de patiënt nodig heeft. Rouw samen over dat wat de patiënt gemist heeft en nooit meer zal krijgen. Van daaruit kun je samen de stap zetten naar de toekomst: wat kan er wel? Bij de Winnaarsdriehoek ga je uit van een gelijkwaardige positie: in plaats van te redden, bied je hulp aan, in plaats van aanklagen ben je assertief en in plaats van slachtoffer toon je je kwetsbaar.”
 

Welke impact heeft het volgen van deze cursus op de deelnemers? En op de cliënt in de behandelkamer?

“In de evaluaties van eerdere cursussen die ik gaf over de therapeutische relatie, krijgen we veel waardering over de ruimte die we bieden om ervaringen uit te wisselen met elkaar en te oefenen, waarbij de docenten vaak als model laten zien hoe zij dingen aanpakken (en soms ook de mist ingaan!). Deze vorm van intervisie werkt ondersteunend en heeft veel impact. Ook geven deelnemers aan dat zij met de TA effectieve instrumenten in handen krijgen en dat zij zich meer bewust worden van hun eigen rol. We streven ernaar dat ze hierdoor ook meer plezier beleven aan de behandelingen.”

“Datzelfde geldt voor de patiënt: het is moeilijk om oude patronen los te laten, maar als dat lukt komt er meer ruimte voor plezierige, gelijkwaardige relaties. Veel therapieën starten met de klacht van de patiënt en hoe hij daar minder last van kan hebben. De tweede trap, het betrekken van de gevoelswereld, kijken naar herhalingspatronen en exploreren waar de klacht vandaan komt, wordt in veel therapieën te weinig gemaakt. Dát doe je met de Transactionele Analyse wél. Voor patiënten is het bevredigend als ze snappen wat er gebeurt in het heden en hoe dat een herhaling is van ervaringen en besluiten vroeger, en hoe ze het in hun leven anders kunnen aanpakken. Het is altijd een afweging: als je moet stoppen met slachtoffer zijn, raak je ook iets kwijt. Maar met het zetten van die stap, voelt de patiënt zich uiteindelijk beter.”  

“Wat leer je tijdens de cursus Burn-out begrijpen, voorkomen en behandelen in het samenspel van organisatie en individu?”

“Samen met Marian Timmermans ga ik in februari 2024 een cursus geven over burn-out. Hierover hebben we samen een boek geschreven: Transactionele Analyse bij Burn-out, voor organisatie en individu. Burn-out wordt vaak gezien als individueel probleem, of als een probleem van de organisatie. Wat wij betogen, is dat het een wisselwerking is tussen individu en organisatie. Neem nou de zorg. Daar werken veel mensen die altijd klaar staan voor een ander. Veel zorgorganisaties doen hier een beroep op en vragen steeds meer van hun medewerkers, die niet snel nee zeggen, en met te weinig personeel dezelfde zorg blijven leveren. In het onderwijs werken veel mensen die perfectionistisch zijn, ook daar is een zuigende kracht van bovenaf met bijvoorbeeld veel opdrachten vanuit Den Haag. Het gevolg is dat medewerkers steeds harder gaan werken en er een zelf-versterkend proces optreedt. Hoe kun je zorgen dat dat minder wordt, zowel vanuit de organisatie als vanuit het individu? Het toverwoord hier is: begrenzen, aan beide kanten. Het begrenzen van de eisen van de organisatie en de verwachtingen van medewerkers. In februari start de cursus voor praktijkondersteuners, coaches en counselors. In deze cursus leren deelnemers naar organisaties, teams en hun eigen rol kijken, onder andere vanuit de dramadriehoek en de egotoestanden. Als in een organisatie de directeur bijvoorbeeld ‘Ouder’ is en verwijtend handelt, dan gaat dit van top-down door de organisatie heen; managers nemen het gedrag over. Als er sprake is van te weinig ‘Kind’ in de organisatie is er geen ruimte voor spel, humor of ontspanning. De concepten die je in de basiscursus Transactionele Analyse leert, leer je ook toepassen op organisaties.”

Burn-out begrijpen, voorkomen en behandelen in het samenspel van organisatie en individu | RINO

Werken in de therapeutische relatie met Transactionele Analyse (TA) | RINO

Moniek Thunnissen (1955) is psychiater, en werkte in verschillende ggz-instellingen in Nederland als behandelaar en opleider voor psychiaters. Sinds 2011 werkt ze in haar eigen praktijk, de laatste jaren alleen als supervisor, trainer en begeleider van verschillende teams in de ggz. Ook begeleidt ze al meer dan 30 jaar een Balintgroep van huisartsen.